Το έργο

Οι βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί χειρόγραφοι κώδικες εκτός από το φιλολογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν για τα κείμενα που παραδίδουν, συχνά περιέχουν στα φύλλα τους σημειώματα προερχόμενα από τους γραφείς, τους κτήτορες, τους αναγνώστες τους ή άλλα πρόσωπα που με κάποιον τρόπο έτυχε να έλθουν σε επαφή με αυτούς. Τα σημειώματα αυτά διαφέρουν από τις απλές σημειώσεις φιλολογικού χαρακτήρα που υπάρχουν διάσπαρτες στους κώδικες, επειδή περιέχουν μία, ακόμη και ελάχιστη, ιστορική πληροφορία που έχει αξία για την αμεσότητα της μετάδοσής της και για το θέμα της, το οποίο συνήθως ανήκει στον καθημερινό βίο της εποχής τους.

Ειδικότερα η πληροφορία άλλοτε περιορίζεται στην ιστορία του ίδιου του κώδικα (αντιγραφή, κτήση, αφιέρωση, ανάγνωσή του κ.ά.), άλλοτε αφορά απλώς στο πρόσωπο που έγραψε το σημείωμα ή και σε άλλα που συνδέονται με αυτό (ενθυμήσεις για προσωπικά ή οικογενειακά συμβάντα), πολύ συχνά αναφέρεται στην ιστορία της μονής της Πάτμου ή άλλων ιδρυμάτων και άλλοτε επεκτείνεται σε ευρύτερα ιστορικά γεγονότα (πολέμους, φυσικά φαινόμενα κ.ά.), ενώ μπορεί και να συνδυάζει κάποιες από τις παραπάνω περιπτώσεις. Συνεπώς τα σημειώματα αποτελούν σύντομες γραπτές πρωτογενείς ιστορικές πηγές. H ποσότητα της περιεχόμενης σε αυτά πληροφορίας ενίοτε περιορίζεται ακόμη και σε μία απλή χρονολογία ή σε ένα μόνο όνομα, τα οποία όμως μπορεί να αποδειχθούν πολύτιμα, αν συσχετισθούν με πληροφορίες διαφορετικής προέλευσης.

Από την ίδρυσή του στις αρχές του 1960 το τότε Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών (σήμερα Τομέας Βυζαντινών Ερευνών / ΙΙΕ) αφιερώνει σημαντικό μέρος της ερευνητικής του δραστηριότητας στην καταγραφή και μελέτη της συλλογής χειρογράφων της Μονής Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Πάτμου, μιας από τις σημαντικότερες στον κόσμο σε πλούτο και ποιότητα. Στην παρούσα βάση δεδομένων συγκεντρώθηκαν τα σημειώματα που υπάρχουν στους κώδικες της μονής και έχουν δημοσιευθεί σε κάποιον από τους έντυπους καταλόγους της (Ι. Σακκελίωνος, Δ. Καλλιμάχου, Α. Κομίνη). Κεντρική θέση σε κάθε εγγραφή (οντότητα Μαρτυρία) καταλαμβάνει το κείμενο του σημειώματος, όπως έχει μεταγραφεί στον σχετικό κατάλογο της πατμιακής βιβλιοθήκης (σε περίπτωση περισσότερων δημοσιεύσεών του επιλέγεται η πληρέστερη ή η νεώτερη), η συνοπτική αναγραφή της πληροφορίας (Ενέργεια) που περιέχει και η χρονολογία ή χρονολόγησή του. Ιδιαίτερες οντότητες αφιερώνονται στον χειρόγραφο κώδικα (Πηγή), που περιέχει κάθε σημείωμα, στα πρόσωπα και στα ιδρύματα που μνημονεύονται σε αυτό, και στον έντυπο κατάλογο, στον οποίο έχει δημοσιευθεί το σημείωμα ή / και περιγράφεται ο κώδικας, με διάκριση ανάμεσα στις δύο περιπτώσεις (Βιβλιογραφική αναφορά ή Δημοσίευση). Πέρα από την πληροφορία (Ενέργεια) που δηλώνεται σαφώς σε κάθε σημείωμα, στη βάση περιελήφθησαν χωριστά και άλλες (Πληροφορίες) που έχουν προκύψει από ανάλυση των καταλογογράφων.